گزارشی از سوات \"دره وحشت\"

گزارشگران بدون مرز نگرانی خود را از عواقب اجرای احکام شریعت در دره سوات بر آزادی مطبوعات اعلام می‌کند. در پی ماموریتی تحقیقی گزارشگران بدون مرز با انتشار گزارشی در باره وضعیت آزادی مطبوعات در این منطقه، از مقامات مسئول پاکستانی ایالت سرحدات و قبایلی و همچنین طالبان می‌خواهد که آزادی و امنیت خبرنگاران را در انجام وظایف‌شان تضمین کنند. گزارشگران بدون مرز در این باره اعلام می‌کند: به عدم امنیت فزاینده‌ای که به قتل موسی خان‌خیل خبرنگار شبکه جیو نیوز و روزنامه خبر در فوریه ٢٠٠٩ منجر شد، فضای رعب و خودسانسوری اضافه شده است. این فضا دره سوات را به یکی از ناامن ترین مناطق جهان برای روزنامه نگاران تبدیل کرده است. تاسف‌بار است که اجرای شریعت اسلامی بهانه ای شده است تا طالبان آزادی بیان مردم این منطقه و از جمله روزنامه‌نگاران را بازهم محدودتر کنند. وحشت تحمیل شده از سوی طالبان و از جمله مولانا فضل‌الله و برنامه های رادیویی‌اش به شکل مستقیم تهدید کننده‌ی آزادی بیان است. رعب و وحشت منجر به خودسانسوری بیشتر و اینگونه حقوق زنان و تباه‌کاری‌های انجام گرفته از سوی هواداران مولانا فضل‌الله تحت پوشش خبری قرار نمی‌گیرند و انتشار نمی‌یابند. مولانا صوفی محمد، رهبر و بنیان‌گذار جنبش برای اجرای شریعت اسلامی به گزارشگران بدون مرز گفت که وی به آزادی مطبوعات اعتقاد دارد اما قوانین شرعی سخن گفتن از گذشته و از جمله اقدامات انجام شده از سوی طالبان را ممنوع می‌کند. طالبان رعب و وحشت را برقرار و خروج از خانه را برای زنان بدون همراه مرد و بدون حجاب ممنوع کرده اند.آنها تاکنون بیش از صد مدرسه دخترانه را تخریب کرده‌اند، هر گونه انتقاد به اسلام، اجرای احکامی شرعی و گوش کردن به موسیقی و فروش دی وی دی نیز ممنوع شده‌ است. اگر توافق ١٦ فوریه آرامش ظاهری را در منطقه به وجود آورده است، اما اثراتی زیان‌آور بر آزادی مطبوعات وارد کرده است. گزارشگر یکی از تلویزیون‌های پاکستان به ما گفت : روزنامه‌نگاری مستقل بیش از پیش دشوار خواهد شد. چه کسی مرا از هوادران طالبان که در روز روشن در منطقه عمل می‌کنند, حفاظت خواهد کرد. دیگر نمی‌توانیم کار مستقل درباره فعالیت‌های طالبان انجام دهیم. دوسال منازعه مسلحانه، که خبرنگاران در میانه‌ی اتش باری ارتش و طالبان گیر افتاده بودند، خسران فراوانی بر رسانه‌های وارد کرده اند. هر دو طرف درگير چه به نام اجرای شریعت و چه به نام مبارزه با تروریسم مانع روشنگری در باره جنایات انجام شده از دو سوی می‌شوند. شریعت علیه آزادی مطبوعات؟ پس از توافق ١٦ فوریه و اجرای احکام شرعی و برقراری دادگاه‌های شرع در سوات، روزنامه‌نگاران محلی نگرانی خود را برای آزادی و امنیت شان ابراز کرده‌اند. اگر اکثریت این روزنامه‌نگاران از بازگشت آرامش نسبی راضي هستند، اما در عین حال از آسیب‌پذیری خود نیز آگاهند. رئیس کلوپ خبرنگاران در این باره می‌گوید روزنامه‌نگاری مستقل دشوارتر خواهد شد برای مثال آیا موارد توهین و افترا دادگاهی می‌شوند؟ در آینده خطر برای روزنامه‌نگاران مستقل بیشتر خواهد شد. در آینده مجبور خواهیم شد برای ماندن خودسانسوری کنیم، هر دو طرف به ما اخطار داده اند که مواظب باشیم توافقات را در خطر قرار ندهیم. دو سال منازعه مسلحانه به آرامش در دره پایان داد دره سوات در شمال پیشاور ( شمال غربی پاکستان) قرار دارد تا سال ١٩٦٩ شاهزاده‌نشینی مستقل بود. این منطقه که برای مناظر زیبایش معروف به سوئیس پاکستان است، یک میلیون و دویست هزار نفر جمعیت دارد. این بخش از ملحقات ایالت سرحدات و مناطق قبایلی پاکستان است . در این منطقه به جز روزنامه های سراسری کشور که توزیع می‌شوند، ٦ روزنامه محلی وجود دارد به نام های شاند، شمال، سلام،خبرکار،آزادی و آواز سوات. مسئول یکی از شرکت‌های توزیع نشریات در باره میزان فروش روزنامه‌های به گزارشگران بدون مرز اعلام کرد میزان توزیع نشریات در سوات نسبت به ایالات همسایه بسیار بیشتر است. بعنوان مثال روزنامه شمال ٨٠٠٠ و روزنامه آزادی نزدیک به ٥٠٠٠ فروش دارند. در این منطقه درصد باسوادان و امکان دسترسی به بهداشت و سلامت نیز از رشد بالایی برخوردار است. تلویزیون‌های کابلی نیز بسیار پربیننده هستند. درشهر مینگورا در زمینه خدمات و اشتراک برای شبکه‌های پاکستانی و جهانی، سه شرکت بکار مشغول بودند. پویایی مطبوعات در این منطقه عاملی برای به وجودی آمدن کلوپ مطبوعاتی بسیار فعالی شد. دفتر کلوپ خبرنگاران سوات در سال ٢٠٠٠ ساخته شد و امکانات ارتباطاتی و سالنی برای کنفرانس مطبوعات در اختیار خبرنگاران قرار می‌دهد. در این منطقه ده‌ها سال است جنبشی به نام تحریک نفاذ شريعت محمدی تحت رهبری مولانا صوفی محمد خواهان اجرای احکام شریعت اسلامی است. این جنبش بنیادگرا از سال ١٩٩٤ به جنگ مسلحانه روی آورد، در همان زمان دولت بی‌نظیر بوتو اجرای احکام شرعی را در مالاکاند پذیرفته بود بعد از حضور امریکا در افغانستان تحریک نفاذ شريعت محمدی فرمان جهاد صادر کرد و توانست نزدیک به ده هزار جهادگر را برای مبارزه با کفار بسیج کند. مولانا صوفی محمد نیز در ماه دسامبر ٢٠٠١ در مرز افغانستان نیز به هنگام عقب نشینی بازداشت شده بود. اما در سال ٢٠٠٧ با به میدان آمدن مولانا فضل‌الله، داماد مولانا صوفی، وضعیت وخیم‌ترشد. این فرد با استفاده از فرستتنده‌های رادیو اف ام غیر قانونی در منطقه از اهالی خواهان اجرای دقیق احکام شرعی است. ملا رادیو همانگونه که مطبوعات خطابش می‌کنند، توانسته است نفوذ خود را درسوات گسترش دهد و حمایت طالبان و جهادگران خارجی را بدست آورد. در پی خشونت روز افزون در دره سوات، در ماه مه ٢٠٠٧ ارتش دخالت کرد که این درگیری منجر به کشته شدن صدها نظامی، ستیزه‌گر طالب و غیر نظامیان، از جمله روزنامه نگاران شد. توافق ١٦ فوریه میان مقامات پاکستان و تحریک نفاذ شريعت محمدی بر مبنای برقراری صلح در عوض اجرای احکام شریعت در منطقه صئرت گرفت. مولانا صوفی محمد و دولت پاکستان با میانجگیری روحانیون میانه‌رو مذاکره کردند و مولانا فضل اله آتش بس را پذیرفت. اجرای اجباری احکام شریعت بر گردش آزاد اطلاعات تاثیری نامطلوب داشته است. هر سه شرکت خدمات دهنده تلویزیون کابلی بعد از دستور طالبان در ماه می ٢٠٠٧ مجبور به تعطیل کردن فعالیت های خود شدند. ستیزه‌جویان حتا دفتر یکی از این شرکتها به نام «علی کابل نتوروک» را با بمب منفجر کردند. رئیس «شرکت نواد کابل نتورک» در این باره می‌گوید: در حال حاضر امکان دسترسی به سرویس تلویزیون کابلی نیست. و اهالی این منطقه فقط می‌توانند برنامه های سه شبکه سراسری پاکستان را ببینند طالبان فروش و استفاده از آنتن‌های ماهواره و دی وی دی و سی دی را ممنوع کرده اند. یکی از اهالی دره سوات به ما گفت ما تلویزیون را از سالن خود برداشته ایم و برای استفاده صدای آن را کم می کنیم که به بیرون نرود، اگر طالبان صدای آن را بشنوند و بیایند علاوه بر شکستن دستگاه با همه اعضای خانواده بدرفتاری می‌کنند. خبرنگاران از همه سو تهدید می‌شوند علیرغم انکار نظامیان و طالبان در حمله و تهدید خبرنگاران، اما اطلاعات بدست آمده از خبرنگاران در دره سوات نشان می‌دهد که هردو طرف درگیر قادر به انجام خشن‌ترین رفتارهانسبت به خبرنگاران و نقض فاحش آزادی مطبوعات هستند. غلام فرروق مدیر مسئول روزنامه شمال در این باره چنین می‌گوید: ما به مدت دوسال در شرایط بسیار دشواری کار کردیم. فرماندهان طالبان از اینکه مطبوعات آنها را شورشی و نه مجاهدین می‌نامیدند، خشمگین بودند. و نظامیان هم می‌خواستند که رسانه‌ها در جنگ با تروریسم در کنار آنها باشند. رونامه‌نگار پر خواننده‌ترین روزنامه دره سوات تائید می‌کند که بارها مورد تهدید قرارگرفته است: هر طرف مخاصمه اصرار دارد بر انتخاب واژه های تاثیر بگذارد. طالبان واژه حمله انتحاری را دوست ندارند و فدایی را ترجیح می‌دهند. اما اگر ما از واژه فدایی استفاده کنیم، نظامیان عصبانی می‌شوند. پیشروی طالبان تا شهر مینگورا چهار روزنامه‌ی خبرکار، آزادی،شاند و آواز سوات را مجبور به ترک شهر کرد. رشید اقبال مدیر مسئول شاند، تحریره روزنامه را به پیشاور منتقل کرده است: افراد ناشناسی ما تهدید می کردند که باید دفتر روزنامه را بعد از ساعت ٩ شب تعطیل کنیم. بستن روزنامه در این ساعت ناممکن بود. ماهم از شهر رفتیم. پوشش خبری درگیر‌های نظامی برای گزارشگران محلی بسیار پر هزینه بود. شیرین زادا از شبکه اکسپرس نیو تی وی تایید می کند در مدت دو سال جنگ سی بار به سویش تیراندازی شده است. وی هم اکنون مسلح رفت و آمد می کند و ماشین فرستنده شبکه از سوی محافظان مسلح حفاظت می‌شود. خشونت و قتل در تاریخ ١٨ فوریه موسی خان‌خیل گزارشگر ٢٨ ساله شبکه جیو نیوز و روزنامه خبر در دره سوات سرش بریده و تیرباران شد. این روزنامه‌نگار اخبار توافق صلح را در سوات تحت پوشش قرار می‌داد و چند ساعت پیش از آغاز تظاهراتی به نفع مولانا صوفی ربوده شده بود. یکی از همکارانش به گزارشگان بدون مرز اعلام کرد که پیکر خبرنگار در نزدیکی منطقه ماتا یعنی همان محل تظاهرات پیدا شد. مسئولیت این قتل را تاکنون کسی بر عهده نگرفته است. عیسی‌ خان برادر روزنامه نگار به گزارشگران بدون مرز اعلام کرد که در این باره خواهان تحقیق و بررسی از سوی سازمان‌های بین‌المللی است: من هیچ نمی‌توانم بگویم و شما می دانید چرا. گزارشگران بدون مرز از دولت پاکستان خواهان تقویت گروه تحقیق در باره قتل موسی خان‌خیل است. “برای ما تعجب آور است که برادر قربانی تاکنون مورد پرسش بازپرسان قرار نگرفته است”. در ٨ نوامبر ٢٠٠٨ قاری محمد شوابی گزارشگر روزنامه خبرکار، هنگامی که همراه با یکی آشنایانش به منزل خود باز می‌گشت، با شلیک گلوله نظامیان، به قتل رسید. همراه این خبرنگار اعلام کرده است. که پیش از شلیک به سوی ماشین آنها نه فرمان ایست را شنیده اند و نه صدای تیر هوایی را اما ارتش روایت دیگری دارد“: سربازان در این منطقه بعد از دریافت خبری مبنی بر وجود احتمال عملیات انتحاری با ماشین در آماده باش بسر می بردند. به خبرنگار فرمان توقف داده شده است و بعد از شلیک تیر هوایی و در نتیجه عدم توقف ماشین سربازان مچبور به شلیک شده‌اند.” مسئولان نظامی در مینگورا رسما از این حادثه ابراز تاسف کرده اند و قول داده اند به خانواده خسارت بپردازند. خبرنگاران مورد پرسش قرار گرفته از سوی گزارشگران بدون مرز در مینگورا معتقدند، شلیک به سوی ماشین روزنامه نگار عامدانه بوده است. برای متوقف کردن ماشین می توانستند به چرخ های آن شلیک کنند در ماه اگوست ٢٠٠٨ نیز عبدل عزیز یکی از گزارشگران روزنامه آزادی در دره سوات در پی بمباران ارتش پاکستان کشته شد. رعب و ترور تحمیل شده از سوی طالبان طالبان برای ابجاد رعب و وحشت در میان مردم و به ویژه خبرنگاران از روشهای بسیار غیر انسانی استفاده می‌کنند. از جمله برای ایجاد وحشت به هنگام عبور و پیشروی در منطقه اجساد سربریده ی خائنین را در کنار جاده رها می‌کنند. هر شب رادیوهای غیر قانونی اف ام از جمله رادیو مولانا فضل‌الله لیست افرادی را که بدلبل عدم رعایت احکام شرعی بابد مجازات و یا کشته شوند اعلام می‌کنند. این فضای رعب و وحشت مطبوعات محلی را مجبور به انتشار اطلاعیه‌های طالبان و نوعی همراهی با آنها کرده است. عضو یکی از انجمن های جامعه مدنی در این باره می‌گوید : رسانه ها محلی به درج اطلاعیه‌های شورشیان جایگاه خاصی اختصاص داده اند. دلیل ان‌هم این است که می‌ترسند. یکی از مسئولان اداره اطلاعات و مطبوعات دولت می‌گوید در اثر رعب و حشت ایجاد شده از سوی طالبان که اخیرا به نهایت خود رسیده است، رسانه‌های محلی مرعوب شده اند، انتشار گزارش معتدل امکان ناپذیر نیست پس متاسفانه در نگاه مردم طالبان به قربانی تبدیل می‌شوند. این امر را مدیر مسئول یکی از روزنامه های محلی تایید می‌کند. “ دستورات کتبی طالبان از جمله اینکه نباید آنها را شورشی نامید، ادبیات خبرنگاران را عوض کرده و آنها را مجبور به خودسانسوری کرده است”. گزارشگران بدون مرز خود شاهد صحنه‌ای بود که به خوبی نشانگر خودسانسوری و ترسزاز طالبان است. تحریریه یک روزنامه تصمیم گرفت که گزارش اتفاقی که در روز ٨ مارس در یکی از خیابان‌های مینگورا اتفاق افتاد را منتشر نکند. مردریشویی با ظاهری نزدیک به طالبان راه را بر دو زن که در برابر یک مغازه فروش لباس های زنانه به تماشا ایستاده بودند، می‌بندد و از آنها می پرسد : «کدام یک از شما می خواهد اول سرش بریده شود». مسئول روزنامه توضیح می‌دهد همین مطلب چند سال پیش می‌توانست تیتر اول ما باشد. و حامدالله خان گزارشگر روزنامه داون مینگورا که خانه اش را ویران کرده اند می‌گوید که خیلی بیشتر از گذشته خودسانسوری می‌کنیم. روزنامه‌نگاران همچنین برای متهم نشدن به مخالفت با روندصلح نیز مجبور به خودسانسوری هستند. یکی از روزنامه‌نگاران داون در ابن باره می‌گوید : “اگر ما از نقض توافقات صلح خبر تهیه کنیم، می‌گویند شما مخالف روندصلح هستید. این درحالی است شاهد نقض فاحش توافقات هستیم اما در باره آنها باید سکوت می‌کنیم.” جو رعب و وحشت ضربات اقتصادی جدی نیز بر رسانه های محلی وارد کرده است. دولت دادن تبلیغات به روزنامه‌هایی که خبر استعفای کارمندان دولتی را منتشر می‌کنند. ممنوع کرده است. در اصل طالبان همه کارمندانی را که هنوز برای دولت بکار مشغولند، تهدید به اعدام کرده‌اند. مدیر روزنامه شمال می‌گوید: دولت از این کار طالبان عصبانی است ولی منبع درآمد ما از تبلیغات را ممنوع کرده است. از سوی دیگر رسانه های محلی علاوه بر این از نبود تبلیغات مربوط به توریسم و سرمایه گذاری محلی نیز آسیب دیده‌اند. کلوپ روزنامه نگاران در بحران عمیقی بسر می‌برد رئیس کلوب صلاح‌الدین خان اصلی ترین علت آن را چنین توضیح می دهد: کنفرانس مطبوعاتی برگزار نمی شود و بنا بر این سالن هم کرایه نمی کنندد، برای ما این یک فاجعه است. امروز در دره سوات وحشت نه تنها بر روزنامه نگاران که بر دستگاه قضایی نیز تحمیل شده است. طالبان حضور قضات را نیز نمی‌پذیرند. رسانه‌های طالبان استفاده طالبان از رادیوهای مخفی اف ام برای آنها هم امکان گرد‌آوری نیرو و هم ایجاد بیشتر رعب و وحشت در همه‌ی منطقه را محیا کرده است. شورشیان از تلفن موبیل و سی دی های تبلیغاتی نیز برای کین‌پراکنی‌شان علیه مخالفان خود و نظامیان سود می‌جویند. هر هفته مولانا فضل‌الله که نمی‌خواهد عکس یا فیلم از او گرفته شود، به وسیله رادیو برای مردم منطقه پیام ارسال می‌کند. روزنامه‌نگاری در شهر پیشاور در این باره می‌گوید : وقتی او حرف می‌زند همه مردم به رادیو گوش می‌دهند، نه از روی علاقه که از ترس برای عواقب آنچه که اعلام می‌کند. در اصل از طریق این رادیو است که طالبان احکام خود را علیه افراد و سازمان‌ها صادر و یا آنها را به دادگاه های خود برای عدم رعایت احکام شرعی احضار می کنند. بسیاری از کسانی که پیام را از رادیو نشنیده و در دادگاه حاضر نشده‌اند بعدا جسد سر بریده شان در خیابان پیدا شده است. یکی از تجار منطقه که فردی از نزدیکانش در برابر دادگاه طالبان حاضر نشده و به قتل رسید بود، بدون فاش کردن هویت خود می گوید. آری من همیشه به رادیوهای طالبان گوش می‌کنم تا اگر حکمی عیله من صادر شد از آن مطلع شوم. سخنرانی های مولانا فضل‌الله سپس بر روی کاست و سی و دی نیز ضبط و در در بازار های سوات توزیع می‌شوند. طالبان همچنین دی وی دی هایی حاوی تصاویری از سربریدن افراد و یا بمباران شدن مواضع شان از سوی نظامیان را با فراخوان جهاد علیه کفار توزیع می‌کنند. بسیاری از اهالی منطقه از ناتوانی دولت در جلوگیری از پخش رادیوهای طالبان شکایت داشتند. آنها معتقدند دولت به انها امکان می‌دهد تا وحشت و ترور را تحمیل کنند