افغانستان: گزارشگران بدون مرز خواهان تداوم حمایت از رسانه‌های در تبعید است که با وجود سانسور داخل این کشور، منبع عمدۀ اخبار هستند

از زمانی که طالبان در اوت 2021 دوباره قدرت را به دست گرفتند و درحالی‌که رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران داخل کشور سرکوب شده‌اند، حدود پنجاه رسانه در تبعید پدید آمده‌اند که به دست روزنامه‌نگاران افغان پناهنده به کشورهای خارجی اداره می‌شوند.

این رسانه‌های پویا و متنوع مخاطب خود را یافته‌اند و به انجام رسالت خود، یعنی آگاه‌سازی مخاطب افغان از راه دور، مشغولند. با این حال به دلیل آن‌که اکثر این رسانه‌ها بخش اعظم هزینه‌های خود را از طریق مبالغ اهدایی تأمین می‌کنند، بقای آن‌ها در بلند مدت قطعی نیست. همچنین این رسانه‌ها در داخل افغانستان از طرف طالبان تحت فشار هستند و همکارانشان در داخل کشور سرکوب می‌شوند. 

آنچه در ادامه می‌آید یافته‌های تحقیقی با عنوان روحیۀ شکست‌ناپذیر: رسانه‌های تبعیدی افغانستان از زمان به قدرت رسیدن طالبان، که ژوئیۀ گذشته از سوی صندوق جی ایکس، صندوق حمایت از خبر‌نگاری در تبعید، با همکاری پژوهشگران متخصص رسانه از مؤسسۀ تحقیقات و مشاورۀ فیکس منتشر شد. صندوق جی ایکس پایگاه داده‌ای خلاقانه را فراهم آورده است که پایش مداوم این رسانه‌ها را میسر می‌سازد. 

رسانه‌های در تبعید به ارقام بازدید بالا رسیده‌اند

افغان‌ها که با تحمیل سانسور سنگین و رو به افزایش از سوی طالبان مواجهند برای دستیابی به اطلاعات قابل اطمینان به رسانه‌های مستقل روی آورده‌اند. صندوق جی ایکس 47 رسانه را شناسایی کرده است که 57 درصد آن‌ها در افغانستان تأسیس شده و اکنون از خارج کشور مدیریت می‌شوند و 42 درصد نیز خارج از کشور راه‌اندازی شده‌اند. آن‌ها عمدتاً مطالب خود را در سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. این رسانه‌ها در آوریل 2024 بر بستر یوتیوب 36 میلیون بازدید داشته‌اند و 6 میلیون نفر در فیس‌بوک رسانه‌های در تبعید افغان را دنبال می‌کنند. با توجه به اهمیت تلویزیون در افغانستان که تا حدودی ناشی از پوشش ضعیف اینترنت و سواد در کشور است، 27 درصد رسانه‌هایی که صندوق جی ایکس مطالعه کرده است مطالب خود را در قالب تلویزیونی هم ارائه می‌دهند.

با آن‌که 80 درصد خبرنگاران زن افغان پس از قدرت‌گیری طالبان مجبور به ترک کار خود شده‌اند، زنان خبرنگار در تبعید یا برنامه‌هایی را در پلتفرم‌های مختلف بنیان گذارده‌اند یا به این برنامه‌ها پیوسته‌اند؛ ازجمله رسانۀ آنلاین تلویزیون ققنوس، رسانۀ رخشانه، رسانۀ تحقیقاتی زن تایمز و پادکست‌ها و ایستگاه‌های رادیویی متعدد که به زنان افغان این توان را می‌دهد که صدای خود را به گوش دیگران برسانند.

بقای اقتصادی در هاله‌ای از ابهام

بر اساس تحقیقات صندوق جی ایکس این رسانه‌های در تبعید شکننده باقی می‌مانند زیرا 90 درصد بودجه‌شان از طریق کمک‌های اهدایی تأمین می‌شود و همین امر در بلندمدت آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌سازد. همچنین با نقل مکان به کشورهای گران‌قیمت‌تر، عمدتاً آلمان، کانادا و ایالات متحده، بودجۀ این رسانه‌ها در فاصلۀ سال‌های 2022 و 2024 دو برابر شده است و به نظر می‌رسد تولید [برنامۀ] تلویزیونی نیز هزینۀ سنگینی برمی‌دارد.

درنتیجه این رسانه‌ها باید الگویی پایدار خلق کنند تا بتوانند بقای خود را در بلند مدت تضمیت نمایند. نویسندگان این گزارش چیدن یک استراتژی پنج ساله دربارۀ اهداکنندگان کمک مالی، ایجاد تنوع در راه‌های تأمین بودجه، کاستن از هزینه‌ها و برون‌سپاری برخی خدمات خاص و نیز تصمیم به تخصصی شدن از طریق تمرکز بر انتخاب‌های استراتژیک سردبیر را پیشنهاد می‌کنند.

سرکوب مداوم 

علاوه بر فشار اقتصادی، طالبان نیز خبرنگاران محلی و منابع خبری رسانه‌های در تبعید را به‌شدت تحت فشار میگذارد. مطابق گزارش صندوق جی ایکس راستی‌آزمایی اطلاعات در میدان مدام سخت‌تر می‌شود. اکثر رسانه‌های در تبعید به خبرنگاری شهروندان  و منابع ناشناس متکی هستند. درنتیجه تضمین امنیت خبرنگارانی در افغانستان که با رسانه‌های در تبعید همکاری دارند، ضروری است.

از سه سال پیش که طالبان قدرت را به دست گرفت آزادی مطبوعات آشکارا به سخره گرفته شده است. خبرنگاران مجبور به اطاعت از قواعد و دستورات متعدد و زندگی تحت تهدید به دستگیری از سوی نیروهای امنیتی طالبان، مخصوصاً ریاست عمومی استخبارات شده‌اند.

افغانستان بر اساس شاخص آزادی مطبوعات جهان که گزارشگران بدون مرز برای سال 2024 ازائه کردند در میان 180 کشور رتبۀ 178 را آورده است.