رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ۲۰۲۱ : روزنامه‌نگاری واکسنی است علیه اطلاعات ناراست که در ۱۳۰ کشور جهان بازداشته شده است
ویرایش ۲۰۲۱ رده‌بندی جهانی آزادی رسانههای گزارش‌گران بدون مرز (RSF) نشان می‌دهد یگانه واکسن ضد ویروس اطلاعات ناراست، روزنامه‌نگاری است که در ۱۳۰ کشور یعنی ۷۳٪ کشورهای جهان که بررسی شده‌اند؛ به گونه‌ای کامل یا نسبی بازداشته شده است.
رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها گردآوری شده از سوی گزارش‌گران بدون مرز که در مدت یک‌سال وضعیت روزنامه‌نگاری را در ۱۸۰ کشور جهان بررسی می‌کند، نشان می‌دهد که انجام حرفه‌ی روزنامه‌نگاری اصلی‌ترین واکسن برای ویروس اطلاعات نادرست است. اینگونه در ۷۳٪ کشورهایی که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، این واکسن در ۷۳ کشور از ۱۸۰ دولت جهان به شکل ناگواری مختل شده است و در۵۳ کشور در تنگنا قرار گرفته استَ. این رقم‌ها شامل کشورهایی است که در رنگ‌های سرخ و سیاه در نقشه جهان ترسیم شده‌اند. یعنی کشورهایی که در آنها روزنامه‌نگاری در «وضعیت دشوار» و « بسیار بد» و یا به رنگ نارنجی که به معنای وضعیت « نامطلوب» برای انجام وظیفه روزنامه‌نگاری است.
بازداشته شدن ژورنالیسم در این کشورها بنا بر داده‌های ردبندی که اعمال محدودیت و اختلال در پوشش خبری موضوع‌های روز را می‌سنجند، آشکار شده است. شاخص‌های RSF در این باره ناگواری آشکاری را ثبت کرده است. روزنامه‌نگاران در این کشورها با بهانه‌هایی چون «بحران بهداشتی» با « عدم دسترسی» به اماکن و یا منابع اطلاعات رودروی بوده‌اند. آیا پس از پایان جهان‌گیری بیماری در این کشورها گشایشی روی خواهد داد؟ پژوهش‌های انجام شده نشانگر آن هستند که برای روزنامه‌نگاران کاووشگری که می‌خواهند در باره پرسمان‌های حساس کار کنند به ویژه در آسیا، خاورمیانه و حتا در اروپا مشکل‌های فزاینده‌ای وجود دارد.
آخرین نظرسنجی ۲۰۲۱ نهاد Edelman Trust بی‌اعتمادی نگران کننده‌ای از سوی مردم نسبت به روزنامه‌نگاران را آشکار می‌کند. ۵۹٪ از پرسش‌شوندگان در ۲۸ کشور جهان باور دارند که روزنامه‌نگاران مردم را با خبرهای که از نادرستی آن آگاه هستند، عامدانه به خطا سوق می‌دهند. با این حال حرفه‌کاری و تکثر روزنامه‌نگارانه امکان مقابله با اطلاعات نادرست و همه‌گیری اطلاعات ناراست، یعنی دستکاری خبر و شایعه را فراهم می‌کنند.
کریستف دولوار دبیر اول RSF در این باره می‌گوید : « روزنامه نگاری بهترین واکسن علیه اطلاعات نادرست است. متاسفانه تولید و توزیع آن از سوی کارداران سیاسی، اقتصادی و فنآوری و گاهی نیز فرهنگی مسدود می‌شود. در برابر شتاب زدگی ِ فرامرزی اطلاعات نادرست در پلاتفرم‌های رقمی و شبکه‌های اجتماعی، روزنامه‌نگاری همچنان اصلی‌ترین تضمینی است تا پرسمان‌های همگانی بر گوناگونی رویدادهای درست استوار باشند.»
برای نمونه، در برابر کووید-۱۹ رییس جمهور بولسونارو در برزیل (۴-،۱۱۱) و نیکلا مادورو در ونزوئلا (۱-،۱۴۸) داروهای را تبلیغ کردند که کارایی آنها از سوی نهادهای جهانی نظارت دارویی تایید نشده بود، خوشبختانه کاووشش‌هایی از آن میان کاووش آژانس پوپلیکای برزیل یا جستارهای نوشته منتشر شده در رسانههای مستقل ونزوئلا نادرستی این گفته‌ها را نشان دادند. در ایران (۱-، ۱۷۴) مقامات حکومتی با سخت‌تر کردن مهار اطلاعات و افزایش بازداشت و محکوم کردن روزنامه‌نگاران به حبس‌های سنگین، تلاش کردن شمار مبتلایان و کشته شدگان بر اثر کووید -۱۹ را کاهش دهند. در مصر (۱۶۶) حکومت رییس جمهور آل سیسی انتشار هر گونه آمار به جز آمار رسمی وزارت بهداشت را ممنوع کرد. در زیمبابوه (۴-،۱۳۰) روزنامه‌نگار کاووشگر هوپول شین‌اونو مدتی کمی پس از آشکار کردن افتضاح اختلاس در خرید ابزار برای مقابله با همه‌گیری به زندان انداخته شد.
کشورهای پیشرو در رده بندی جهانی ۲۰۲۱
برای پنجمین سال پیاپی نروژ با آنکه رسانه‌ها از تنگناهایی در دسترسی به اطلاعات درباره همه‌گیری کرونا انتقاد داشتند، اما رده نخست را در فهرست رده بندی جهانی آزادی رسانه‌ها حفظ کرد، فنلاند در رده دوم خود ماند و سوئد (۱+،۳) به رده سوم رسید که سال پیش به سود دانمارک (۱-،۴) از دست داده بود. ویرایش ۲۰۲۱ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها تایید‌گر گونه‌ای از «برتری شمال» و یا از زاویه‌ای دیگر و کمتر رقابتی « نمونه شمال» اروپاست.
هیچ‌گاه از سال ۲۰۱۳ مناطق سفید نقشه آزادی رسانه‌ها، نشانگر وضعیتی پسندیده برای روزنامه‌نگاری و یا دست‌کم رضایت‌بخش است، چنین کاهش نیافته بود. تنها ۱۲ کشوراز ۱۸۰ کشور جهان یعنی ۷٪ ( یک درصد کمتر از سال گذشته) می‌توانند از داشتن زیستگاهی مساعد برای اطلاع رسانی خرسند باشند. آلمان (۲-، ۱۳) که در سال گذشته ده‌ها روزنامه‌نگار در تظاهرات علیه سخت‌گیری‌های بهداشتی از سوی هوداران نیروهای افراطی مورد حمله قرار گرفته بودند، از بخش سفید نقشه حذف شده است.
با این حال وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی در آلمان خوب است. به مانند ایالات متحده امریکا (۱+،۴۴) با آنکه بنا بر آمار US Press Freedom Taracker سازمان همیار گزارش‌گران بدون مرز در امریکا ، یکی از شناسه‌های سال‌های ریاست جمهوری دونالد ترامپ شکستن رکورد حمله به خبرنگاران (نزدیک به ۴۰۰ مورد) و بازداشت خبرنگاران (۱۳۰ مورد) بود. برزیل با از دست دادن چهار رده به منطقه سرخ رفته است که کشورهای با وضعیت دشوار را نمایان می‌کند. توهین، بدنام کردن، تحقیر سازماندهی شده درعرصه همگانی روزنامه‌نگاران، به مارک تولیدات رییس جمهور بولسونارو، افراد خانواده و نزدیکانشان تبدیل شده است. در همین منطقه است که هند (۱۴۲)، مکزیک(۱۴۳ و روسیه (۱-،۱۵۰) نیز قرار گرفته‌اند. روسیه به شکل گسترده دستگاه سرکوب خود را برای پیش‌گیری از پوشش خبری تظاهرات هواداران الکسی ناوالنی مخالف نظام بکار گرفت.
چین (۱۷۷) که به شکل بی‌پیشینه‌ای به انجام سانسور، نظرداشت، و پروپاگاند بر روی اینترنت ادامه می‌دهد؛ با این حال در پاره‌ی پر وخامت ِ جدول رده‌بندی ثابت مانده است. منطقه‌ای که به رنگ سیاه در نقشه جهان نمایان شده است و بر مبنای رده‌بندی آزادی رسانه‌ها نشانگر کشورهای با وضعیت بسیار ناگواراست. پاره ای که در آن ترکمنستان (۱+،۱۷۸) و کره شمالی (۱-،۱۷۹)، در میان کشورهای آسیایی و کشور آفریقایی اریتره (۲-،۱۸۰) در انتهای آن قرار دارند. دو کشور کره شمالی و ترکمنستان به شکل حیرت‌آوری در سال گذشته هیچ موردی از واگیری کووید-۱۹ اعلام نکردند و اریتره هم در باره ده‌ها روزنامه‌نگار زندانی که از بیست سال پیش در بازداشت بسر می‌برند و برخی از آنها در بیابان و در کانتینر نگه‌داری می‌شوند، هیچ حسابی پس نمی‌دهد.
چین (۱۷۷) که به شکل بی‌پیشینه‌ای به انجام سانسور، نظرداشت، و پروپاگاند بر روی اینترنت ادامه می‌دهد؛ با این حال در پاره‌ی پر وخامت ِ جدول رده‌بندی ثابت مانده است. منطقه‌ای که به رنگ سیاه در نقشه جهان نمایان شده است و بر مبنای رده‌بندی آزادی رسانه‌ها نشانگر کشورهای با وضعیت بسیار ناگواراست. پاره ای که در آن ترکمنستان (۱+،۱۷۸) و کره شمالی (۱-،۱۷۹)، در میان کشورهای آسیایی و کشور آفریقایی اریتره (۲-،۱۸۰) در انتهای آن قرار دارند. دو کشور کره شمالی و ترکمنستان به شکل حیرت‌آوری در سال گذشته هیچ موردی از واگیری کووید-۱۹ اعلام نکردند و اریتره هم در باره ده‌ها روزنامه‌نگار زندانی که از بیست سال پیش در بازداشت بسر می‌برند و برخی از آنها در بیابان و در کانتینر نگه‌داری می‌شوند، هیچ حسابی پس نمی‌دهد.
قاره‌های جهان در رده بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ۲۰۲۱
اروپا و امریکا (شمالی و جنوبی) همچنان قاره‌های شایسته‌تر برای آزادی رسانه‌ها هستند. اگر چه قاره امریکا در این سال بیشترین وخامت را ثبت کرد (۲+،۵٪). قاره اروپا نقشی آشکار در بدتر شدن شاخصه «آزارگری» داشت. اقدام‌های خشونت‌بار در منطقه اروپا- بالکان بیشتر از دو برابر شده‌اند، در حالی که این شاخصه در سطح جهانی ۱۷٪ است. حمله به خبرنگاران و بازداشت نادرستکار در بسیاری از کشورهای اروپایی افزایش داشته است از آن میان : آلمان، فرانسه(۳۴)، ایتالیا(۴۱)، لهستان (۲-،۶۴)، یونان (۵-،۷۰)، صربستان (۹۳) و در بلغارستان (۱-،۱۱۲).
اگر ناگواری شاخصه‌ی آزارگری در آفریقا کاهش داشته است، اما این قاره همچنان برای خبرنگاران زیستگاهی پرخشونت است، چنان‌که همه‌گیری کووید-۱۹ بازگشت به استفاده از زور برای جلوگیری از کار روزنامه‌نگاران را آسان‌تر کرد. در تانزانیا (۱۲۴) رییس جمهور جون مگاوفولی تایید کرد که ویروس کرونا « توطئه‌ای غربی» است و کشورش با دعا و نیایش آنرا شکست داده است. وی پیش از مرگش در اثر ابتلا به کرونا در ماه گذشته، اطلاع‌رسانی در باره همه‌گیری ویروس را ممنوع کرده بود.
در آسیا و اقیانوسه، گستره‌ی ویروس سانسور از چین فراتررفت. در هنگ‌کنگ (۸۰) قانون امنیت ملی را که پکن تحمیل کرده است، به شکل جدی انجام روزنامه‌نگاری را تهدید می‌کند. در استرالیا (۱+،۲۵) نوعی ویروس نگران کننده راتجربه شد، در پاسخ به پروژه دولتی که پلاتفرم‌ها را مجبور به پرداخت به رسانه‌ها برای استفاده از محتوای تولید شده در شکبه‌های اجتماعی می کرد، فیس‌بوک تصمیم گرفت که برای رسانه‌ها استرالیایی انتشار و یا به اشتراک گذاشتن محتواهای روزنامه‌نگارانه را ممنوع کند.
اروپای شرقی و آسیای مرکزی امسال موقعیت پیش از آخر خود را حفظ کرد. یکی نیز به دلیل رویدادهای بلاروس (۵-،۱۵۸) بود که سرکوب پر شدت و بی‌پیشنه‌ای را برای پنهان کردن اعتراض‌های گسترده به نتایج انتخابات ریاست جمهوری بر سر روزنامه‌نگاران آوار کرد.
هیچ تغییری عمده‌ای در خاورمیانه و آفریقای شمالی دیده نشده است. این منطقه همچنان آخرین مرتبه را در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها حفظ کرده است. در الجزایر(۱۴۶) و در مراکش (۳-،۱۳۶) دستگاه قضایی ابزارانگاری شده روزنامه‌نگاران منتقد را به سکوت وادار می‌کند. در خاورمیانه اقتدارگراترین کشورهای عربستان سعودی (۱۷۰)، مصر (۱۶۶) و سوریه (۱+،۱۷۳) دهان بستن رسانه‌ها و انحصار اطلاعات را ب بهانه موازین برای بحران سلامت پابرجاتر کردند. در این بخش از جهان که سخت‌ترین و خطرناک‌ترین منطقه برای روزنامه‌نگاران است، جهان‌گیری کووید-۱۹ وضعیت را برای رسانههای پیش از این در حال احتضار بدتر نکرد.
ثبات ماندن شاخص سالانه، که معیاری برای سنجش شدت نقض آزادی اطلاع رسانی در جهان است، در فاصله ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ که کاهشی ۳٪،۰ داشت، نشانه‌ای از بهبود وضعیت عمومی نیست. شاخص عمومی همچنان در مقایسه با سال تعیین آن در ۲۰۱۳ در وضعیت ناگوار ۱۲٪ است.
جمهوری اسلامی ایران (۱-،۱۷۴) از سرکوب و پنهان کردن آمار بیماران و کشتگان کرونا تا اعدام روح الله
جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای جهان است که از آغاز انتشار رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها از سال ۱۳۸۱ به علت سرکوب حکومتی آزادی اطلاع رسانی همواره در در پایین‌ترین رده‌های جدول قرار داشته است. وضعیتی کجهان‌گیری کووید -۱۹ با سعی مقامات حکومتی در کاهش آمار بیماران مبتلا و کشته شده بدتر شد. حکومت در حالی از هشتاد هزار کشته شده سخن می‌گوید که بنا بر برخی از آمارهای این شمار بیش از صد وهشتادهزار نفر برآورد شده‌اند. مقامات حکومتی افزون بر مهار اطلاعات در رسانههای سنتی و رسمی و در اینترنت، تهدید، احضار و بازداشت و محکوم کردن روزنامه‌نگاران و شهروند-خبرنگاران را افزایش داده‌اند. از سوی دیگر ایران در ۵۰ سال گذشته بیشترین شمار احکام اعدام علیه روزنامه‌نگاران را صادر و یا اجرا کرده است. روح الله زم مدیر سایت خبری و کانال تلگرام آمدنیوز بعد از آن که در یک محاکمه غیرعادلانه محکوم شد، به تاریخ ۲۲ آذر۱۳۹۹ به دار آویخته شد.
افغانستان (۱۲۲) کشتارهدفمند خبرنگاران آزادی رسانه‌ها را تهدید می کند
در افغانستان افزون بر ویروس کووید-۱۹ که در میان خبرنگاران دست کم ده‌ها کشته برجای نهاد اما ویروس دیگری نیز از درون به افغانستان آسیب می‌رساند. ویروس خشونت افراط‌گرایانه‌ای که خبرنگاران و به ویژه خبرنگاران زن را هدف قرار داد. دست‌کم شش خبرنگار و همکار رسانه در سال ۲۰۲۰ به شکل هدفمند به قتل رسیدند. و جهار تن دیگر از آغاز سال میلادی روان کشته شده‌اند. افغانستان با آنکه به دلیل افت و یا تغییرات دیگر کشورها در جایگاه خود مانده است اما همچنان یکی از مرگبارترین کشورهای جهان برای خبرنگاران است.
گزارش‌گران بدون مرز درباره این کشتارها ضمن هشدار برای توفق زنجیره کشتار روزنامه‌نگاران از مقامات حکومت افغانستان خواهان تحقیق و بررسی جدی شد. و همزمان از جامعه جهانی - به ویژه سه کشور ایالات متحده امریکا، آلمان و فرانسه درخواست کرد که از فراخوان RSF به دادستان دیوان کیفری بین‌المللی برای افزودن جنایات اخیر بر تحقیق و بررسی درباره افغانستان، حمایت کنند.
روش شناسی تهیه رده‌بندی جهانی آزادی اطلاع رسانی
گزارش‌گران بدون مرز (RSF) از سال ۲۰٠٢ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها را منتشر می کند. این رده‌بندی که بر مبنای گونه‌ای از رقابت میان کشورها شکل می‌گیرد، ابزاری کاربردی برای دادخواهی‌ست. ناموریش در نزد رسانه‌ها و نهادها، مقامات ملی و جهانی تأثیری فزاینده به آن داده است. رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات نه تحول و یا وضعیت سیاسی دولت‌ها که معیاری برای سنجش میزان بهرمندی روزنامه‌نگاران از آزادی در ١٨٠ کشور جهان است. بر مبنای شناساگرهای چون کثرت‌گرایی : یعنی حضور عقاید متفاوت در رسانه‌ها ، استقلال رسانه‌ها : رسانه‌ها در برابر قدرت‌های سیاسی، اقتصادی،مذهبی و نظامی. ، زیست‌گاه و خودسانسوری، چارچوب های حقوقی و قانونی، کارآمدی چارچوب‌های قانونی که فعالیت اطلاع رسانی را سازمان می‌دهد.شفافیت نهادهای که فعالیت اطلاع رسانی را نظارت می‌کند ، زیرساخت‌ها، میزان توانمندی شناساگر سالانه‌ای برای آزادی مطبوعات در جهان برای نخستین بار در رده‌بندی سال ٢٠١٣ بکار آمد، معیاری مشخص برای سنجش آزادی اطلاع رسانی در جهان، در اختیار ما می‌گذارد.رشد شناساگر توضیح‌گر نه تنها افزایش فشارها که دیگر معیار‌های در نظر گرفته شده برای ساختار رده‌بندی است.