رده‌بندی جهانی آزادی رسانه در سال ۲۰۲۴ - روزنامه‌نگاری زیر فشار سیاسی
آزادی سیاسی در سراسر دنیا دقیقا توسط کسانی تحت تهدید قرار گرفته است که باید محافظان آن باشند: مقامات سیاسی. این امر در آخرین گزارش رده‌بندی جهانی آزادی رسانه که توسط گزارش‌گران بدون مرز تهیه شده نیز مشخص است. یافته ما بر اساس این واقعیت است که از پنج شاخصی که برای تهیه گزارش استفاده شده است، شاخص سیاسی بود که از همه بیشتر افت داشت و به میانگین جهانی ۷.۶ امتیاز سقوط کرد.
دولت‌ها در محافظت از روزنامه‌نگاری ناکام مانده‌اند
تعداد روزافزونی از دولت‌ها و مقامات سیاسی نمی‌توانند نقش خود را به عنوان محافظ بهترین فضا برای روزنامه‌نگاری و حق مردم برای دسترسی به اخبار و اطلاعات مستقل، متنوع، و قابل اتکا ایفا کنند. گزارش‌گران بدون مرز شاهد کاهش نگران‌کننده این حمایت و احترام به خودمختاری رسانه‌ها و افزایش در فشار از طرف حکومت یا سایر فعالین سیاسی بوده است.
«با توجه به این که بیش از نیمی از جمعیت دنیا در سال ۲۰۲۴ پای صندوق‌های رای خواهند رفت، گزارش‌گران بدون مرز از روند نگران کننده‌ای که رده‌بندی جهانی آزادی رسانه در سال ۲۰۲۴ نشان داده هشدار می‌دهد: کاهش امتیاز شاخص سیاسی، یکی از پنج شاخصی که به تفصیل در گزارش بررسی می‌شوند. حکومت‌ها و سایر نیروهای سیاسی نقش خود را در محافظت از آزادی رسانه‌ها کاهش داده‌اند. این ناتوانمندسازی گاهی با اقدامات خصمانه دیگری همراه می‌شوند که کار روزنامه‌نگاران را به خطر انداخته یا حتی از طریق کارزارهای آزار یا بدنام سازی باعث می‌شود رسانه‌ها به ابزاری برای صاحبان قدرت مبدل شوند. در نقطه مقابل، روزنامه‌نگاری شایسته شرطی لازم برای باروری هر نظام دموکراتیک و پیاده‌سازی آزادی‌های سیاسی است.»
در سطح بین‌المللی، این سال برای عدم وجود اراده سیاسی در جامعه بین‌المللی، که بویژه در قطعنامه ۲۲۲۲ شورای امنیت سازمان ملل مشهود است، برای پیاده‌سازی اصول حفاظت از روزنامه‌نگاران قابل توجه است. جنگ در غزه شاهد نقض پرتعداد حقوق روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها از اکتبر ۲۰۲۳ بوده است. بیش از ۱۰۰ خبرنگار فلسطینی توسط نیروهای دفاعی اسرائیل کشته شده‌اند که از این تعداد حداقل ۲۲ تن هنگام انجام کار خود جان باخته‌اند.
فلسطین که تحت اشغال و بمباران دائم اسرائیل است در بین ۱۸۰ کشور و قلمرویی که در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه در ۲۰۲۴ بررسی شده‌اند در ردیف ۱۵۷ قرار گرفته است، اما از نظر ایمنی برای روزنامه‌نگاران در ده رتبه آخر قرار دارد (به رده ایمنی در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه در ۲۰۲۴ مراجعه کنید).
روزنامه‌نگاری مقابل ضداطلاعات در سالی سرشار از انتخابات
در حالی که ۲۰۲۴ بزرگ‌ترین سال انتخاباتی در تاریخ جهان است، اما در سال ۲۰۲۳ نیز شاهد انتخابات‌های تفرقه‌انداز، بویژه در آمریکای لاتین بودیم، جایی که برنده انتخابات‌ها افرادی بودند که از برخورد خصمانه با آزادی رسانه و تنوع رسانه‌ها دم می‌زدند، در صدر این افراد خاویر میلی در آرژانتین (سقوط ۲۶ رتبه به ردیف ۶۶) بود که بزرگ‌ترین آژانس‌های خبری کشور را در اقدامی نمادگرایانه تعطیل کرد.
انتخابات‌ها معمولا با خشونت علیه روزنامه‌نگاران همراه هستند، مثل نیجریه (رتبه ۱۱۲) و جمهوری دموکراتیک کنگو (رتبه ۱۲۳). شبه نظامیانی که قدرت را با کودتا در منطقه ساحل به دست گرفتند، بویژه در نیجر (۱۹ رتبه سقوط به ردیف ۸۰)، بورکینافاسو (سقوط ۲۸ رتبه به ردیف ۸۶) و مالی (سقوط یک رتبه به ردیف ۱۱۴)، دائما مهار خود بر رسانه‌ها را تنگ‌تر کرده و مانع کار روزنامه‌نگاران شده‌اند. انتخاب مجدد رجب طیب اردوغان در ترکیه نیز مورد دیگری برای نگرانی است. این کشور که در ردیف ۱۵۸ قرار دارد هر سال شاهد از دست دادن امتیاز و سقوط رتبه در رده‌بندی بوده است.
در فقدان قانون و مقررات، استفاده از هوش مصنوعی به عنوان یکی از ابزارهای ضداطلاعات برای اهداف سیاسی خیلی نگران‌کننده است. موارد غیرواقعی و جعلی اکنون منبع اصلی تاثیر بر نتیجه انتخابات‌ها هستند. این امر در فایل صوتی جعلی منتسب به روزنامه‌نگار مونیکا تودوا (Monika Todova) کاملا مشهود بود که در زمان انتخابات مجلس در اسلواکی (سقوط ۱۲ رتبه به ۲۹) پخش شده و منجر به یکی از اولین موارد مستند حمله به روزنامه‌نگاران برای تاثیر بر نتیجه یک انتخابات دموکراتیک شد.
بسیاری از دولت‌ها کنترل خود بر رسانه‌های اجتماعی و اینترنت را افزایش داده، دسترسی‌ها را محدود کرده و حساب‌های کاربری را مسدود و پیام‌های حاوی اخبار و اطلاعات را سرکوب کرده‌اند. روزنامه‌نگارانی که در ویتنام (رتبه ۱۷۴) افکار خود را در شبکه‌های اجتماعی به زبان می‌آورند تقریبا به گونه‌ای نظام‌مند به زندان می‌افتند. دولت چین (رتبه ۱۷۲) که بیش از هر دولتی در دنیا روزنامه‌نگاران را بازداشت می‌کند به کنترل تنگاتنگ کانال‌های اطلاعاتی ادامه می‌دهد و از ابزارهای سانسور و نظرداشت برای کنترل محتوای آنلاین و محدود کردن گسترش اطلاعاتی که برای حکومت حساس یا مخالف مواضع حزب تلقی می‌شوند بهره می‌گیرد.
برخی گروه‌های سیاسی با توهین به روزنامه‌نگاران، اعتبارزدایی از آنان یا تهدید آنها باعث دامن زدن به نفرت و عدم اعتماد به روزنامه‌نگاران می‌شوند. دیگران نیز در صدد تسخیر فضای رسانه‌ای هستند، هم رسانه‌های حکومتی که تحت کنترل آنها هستند و هم از طریق خرید و به دست آوردن رسانه‌های خصوصی توسط تاجران متحد خود. ایتالیا (رتبه ۴۶) در دوره جورجیا ملونی پنج رتبه امسال سقوط داشته است چرا که یکی از اعضای حاکم بر ائتلاف مجلس سعی داشته دومین آژانس خبری بزرگ این کشور را خریداری کند.
گروه‌های سیاسی عموما به مثابه کانال‌هایی برای پخش کارزارهای ضداطلاعات یا حتی شروع آنها عمل می‌کنند. در بیش از سه چهارم کشورهایی که در رده‌بندی بررسی شدند (۱۳۸ کشور از ۱۸۰ کشور و قلمرو) اکثر افرادی که به سوالات پاسخ دادند گفتند کنشگران سیاسی در کشورهای آنها اغلب در کارزارهای پروپاگاندا یا ضداطلاعات مشارکت داشته‌اند. این مشارکت در ۳۱ کشور «نظام‌مند» توصیف شده است.
در اروپای شرقی و آسیای مرکزی، سانسور رسانه با نمونه‌برداری قابل توجه از روش‌های سرکوب‌گرانه روسیه، به شدت افزایش یافته است، بویژه در بلاروس (سقوط ۱۰ رتبه به ردیف ۱۶۷)، گرجستان (ردیف ۱۰۳)، قرقیزستان (ردیف ۱۲۰) و آذربایجان (سقوط ۱۳ رتبه به ۱۶۴). نفوذ کرملین به مناطقی دوردست نظیر صربستان (سقوط ۷ رتبه به ردیف ۹۸) هم رسیده است که در آن رسانه‌های حامی دولت پروپاگاندای روسی را پخش و مقامات روزنامه‌نگاران روسی در تبعید را تهدید می‌کنند. روسیه (ردیف ۱۶۲) که در آن ولادیمیر پوتین مطابق انتظارات برنده مجدد انتخابات ۲۰۲۴ شد، به جنگ در اوکراین (ردیف ۶۱) ادامه می‌دهد و همین جنگ تاثیری شدید بر فضای رسانه‌ها و امنیت روزنامه‌نگاران داشته است.
بهترین و بدترین
حتی سه کشور برتر رده‌بندی جهانی آزادی رسانه هم در سقوط کلی امتیاز سیاسی نقش داشته‌اند. نروژ که رتبه اول خود را همچنان حفظ کرده است نیز در میان کشورهایی است که امتیاز سیاسی آنها کاهش یافته است. ایرلند (ردیف ۸) که در آن سیاستمداران رسانه‌ها را موضوع تعقیب و تهدید قضایی قرار داده‌اند جای خود را به عنوان رتبه یک اتحادیه اروپا به دانمارک (رتبه ۲) داده است و پس از آن سوئد در ردیف سوم قرار گرفته است.
سه کشور آسیایی که در قعر جدول رده‌بندی سال گذشته بودند، یعنی ویتنام، چین و کره شمالی، جای خود را به سه کشور دیگر داده‌اند که شاهد سقوط شدید امتیاز سیاسی خود بوده‌اند. این سه کشور: افغانستان (۴۴ رتبه سقوط در امتیاز سیاسی) که از زمان به قدرت رسیدن طالبان شاهد اذیت و آزار فزاینده روزنامه‌نگاران بوده است، سوریه (۸ رتبه سقوط در امتیاز سیاسی) و اریتره (۹ رتبه سقوط در امتیاز سیاسی)، که اکنون هم از نظر امتیاز سیاسی و هم رتبه‌بندی کلی در ردیف آخر قرار دارد، بوده‌اند. دو کشور آخر مناطقی بدون قانون برای رسانه‌ها تلقی می‌شوند و تعداد بی‌سابقه‌ای از روزنامه‌نگاران در آنها بازداشت، مفقود یا ربوده شده‌اند.
رده‌بندی مناطق
در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه در سال ۲۰۲۴، مغرب و خاورمیانه یکی از بدترین اوضاع را شاهد بوده‌اند. منطقه بعدی منطقه آسیا و اقیانوسیه است که در آن دولت‌های خودکامه در حال فشار بر روزنامه‌نگاری هستند. و بعد آفریقا که وضعیت آن در کمتر از ده درصد منطقه «خیلی جدی» و در نیمی از کشورهای این ناحیه «سخت» طبقه‌بندی شده است.
کشورهایی که آزادی رسانه در آنها در وضعیت خوبی قرار دارد همه در اروپا هستند، به طور ویژه در اتحادیه اروپا، جایی که در آن اولین قانون آزادی رسانه‌ها که به EMFA شناخته می‌شود، نیز به تصویب رسید. ایرلند از جمع سه کشور برتر رده‌بندی خارج و سوئد جایگزین آن شد، در همین حال آلمان به جمع ده کشور برتر رده‌بندی پیوست. به هر صورت اما آزادی رسانه‌ها در کشورهایی نظیر مجارستان، مالتا و یونان به بوته آزمایش گذاشته شده است، سه کشور اروپایی که از سایر کشورهای این قاره در ردیف پایین‌تری قرار دارند. در شرق اروپا نیز وضعیت روزنامه‌نگاری رو به وخامت گذاشته است که به دلیل میزان افزایش ضداطلاعات و سانسور رسانه‌ها است که با بهانه‌هایی مانند موارد تروریستی و و اتهاماتی نظیر نقض امنیت ملی توجیه می‌شوند. این مورد درباره روسیه (ردیف ۱۶۲)، بلاروس (۱۶۷) و ترکمنستان (۱۷۵) صادق است و در همین حال در گرجستان (۲۶ رتبه سقوط به ردیف ۱۰۳) حزب حاکم در حال برقراری روابط نزدیکی با مسکو است. در اوکراین (ردیف ۶۱) در نتیجه بهبود شاخص ایمنی و امنیتی، روزنامه‌نگاران کمتری کشته شده‌اند و به خاطر تقویت شاخص سیاسی رتبه این کشور ۱۸ مرتبه جهش داشته است.
جنوب صحرای آفریقا طی انتخابات‌های بزرگ سال ۲۰۲۳ خیلی تحت تاثیر خشونت سیاسی قرار گرفت. بیش از ۸ درصد کشورهای آفریقایی اکنون در نقشه آزادی رسانه‌ها رنگ قرمز به خود گرفته‌اند که دو برابر همین میزان در سال ۲۰۲۳ است. نیجریه، توگو، و ماداگاسکار شاهد سرکوب خبرنگاران بوده‌اند. این منطقه همچنین شاهد سقوط امنیت و ایمنی در کشورهای منطقه ساحل، از جمله نیجر، بورکینافاسو و مالی بوده است.
منطقه آسیا و اقیانوسیه، دومین منطقه سخت برای انجام روزنامه‌نگاری در دنیا، میزبان پنج کشور از ده مورد از خطرناک‌ترین کشورها برای اصحاب رسانه است یعنی میانمار (ردیف ۱۷۱)، چین (۱۷۲)، کره شمالی (۱۷۷)، ویتنام (۱۷۴) و افغانستان (۱۷۸). اما برعکس سال گذشته هیچ یک از کشورهای این منطقه در جمع ۱۵ کشور برتر رده‌بندی قرار ندارند.
در خاورمیانه و شمال آفریقا در حدود نیمی از کشورها وضعیت «خیلی جدی» است. امارات متحده عربی به جمع هشت کشور دیگر منطقه پیوست که در نقشه آزادی رسانه‌ها قرمز شده‌اند: یمن، عربستان سعودی، ایران، فلسطین، عراق، بحرین، سوریه و مصر. فلسطین مرگبارترین کشور برای روزنامه‌نگاران نیز نزدیک قعر این رده‌بندی قرار گرفته است. قطر اکنون تنها کشور منطقه است که وضعیت آن «سخت» یا «خیلی جدی» طبقه‌بندی نشده است.
در آستانه انتخابات‌های جاری انتظار می‌روند فشار بسیار زیادی بر روزنامه‌نگاران در سراسر دنیا وارد شود.