انتخاب هاکاینده هیچیلیما (Hakainde Hichilema) به ریاست جمهوری در اوت ۲۰۲۱ وضعیت رسانهها را پس از سالهایی سخت بهبود بخشید. اما چارچوب قانونی همچنان به بهبود نیاز دارد و مشکلات اقتصادی زامبیا باعث میشود استقلال روزنامهنگاری ناتوان شود.
دورنمای رسانهای
دورنمای رسانهای زامبیا غنی و کثرتگرا است. رسانه شنیداری و تصویری ملی، زامبیا نشنال برودکستینگ کورپوریشن (Zambia National Broadcasting Corporation) سه شبکه تلویزیونی و سه ایستگاه رادیویی دارد. دولت دو روزنامه را اداره میکند که تایمز آو زامبیا (Times of Zambia)، و دیلی میل (Daily Mail) هستند. ۴۲ شبکه تلویزیون خصوصی، نظیر شبکه پرنفوذ پرایم تیوی (Prime TV)، دیاموند تیوی (Diamond TV)، و مووی تلویژن (MUVI Television)، و ۱۲۰ ایستگاه رادیویی خصوصی در کشور وجود دارد. پرنفوذترین روزنامهها نیوز دیگرز (News Diggers)، مست (Mast)، و دیلی نیشن (Daily Nation) هستند. و در آخر، دولت یک سرویس روابط عمومی به نام خدمات اطلاعات و اخبار زامبیا (Zambia News and Information Services) دارد که وظیفه ارائه «تصویری خوب» از دولت را عهدهدار است.
زمینه سیاسی
حزب حاکم سابق، جبهه مینپرستی (Patriotic Front)، مهار زیادی هم بر رسانههای دولتی و هم رسانههای خصوصی داشت که باعث شد رسانهها تعطیل و روزنامهنگاران منتقد اخراج شوند. از زمان قدرت گرفتن دولت جدید در اوت ۲۰۲۱ وضعیت بهبود یافته است و دخالتها کاهش یافته است و رسانهها آزادانهتر فعالیت میکنند. در فوریه ۲۰۲۲ دادگاهی رای داد تعطیلی پست (The Post)، مهمترین روزنامه مستقل زامبیا در ژوئن ۲۰۱۵ غیرقانونی بوده است. این نشانی امیدبخش بود.
چارچوب حقوقی
قانون دسترسی به اطلاعات که سالهاست وعده آن داده شده است هنوز اجرا نشده است. قانون امنیت سایبری و جرایم سایبری که در مارس ۲۰۲۱ با هدف حفاظت از شهروندان زامبیا از سوء استفاده در فضای مجازی تصویب شد، از نگاه بسیاری از روزنامهنگاران و وبلاگنگاران ابزاری برای مهار رسانههای آنلاین است. قانون افترا پیاپی مورد استفاده دولت سابق قرار میگرفت تا شهروندان و روزنامهنگاران را به اتهام افترا به رییسجمهور بازداشت کند.
زمینه اقتصادی
مشکلات اقتصادی زامبیا بر رسانهها هم تاثیر داشته است. رسانههای بدون بودجه و روزنامهنگاران کم دستمزد خیلی نسبت به رشوه آسیبپذیر هستند، به ویژه که وقتی مشغول تحقیق از مقامات دولتی یا مدیران تجاری هستند آنها میتوانند با پرداخت رشوه سکوت روزنامهنگاران را بخرند. ایجاد و بقای روزنامهها هم به دلیل هزینه چاپ و کاغذ دشوار شده است.
زمینه اجتماعی - فرهنگی
جامعه زامبیا جامعهای محافظهکار با ارزشهای پررنگ مسیحی است. موضوعهایی نظیر سقط جنین و جلوگیری از بارداری در روزنامه نشنال میرر (National Mirror) که متعلق به کلیسای کاتولیک است و سایر رسانههایی که توسط گروههای مذهبی اداره میشوند پوشش داده نمیشود.
ایمنی
از زمان به قدرت رسیدن دولت جدید، امنیت روزنامهنگاران بهبود یافته است. هیچ روزنامهنگاری تا آخر سال ۲۰۲۱ توسط مقامات بازداشت یا تهدید نشده بود. پس از سالها دشواری برای روزنامهنگاران زامبیا معلوم نیست این دوران جدید چقدر دوام میآورد. سردبیر یک روزنامه به دلیل توهین به دادگاه یک سال را در زندان سپری کرد و سرانجام در اواخر سال ۲۰۱۹ آزاد شد. مجوز چند ایستگاه رادیویی و تلویزیونی در سال ۲۰۱۹ لغو شد و پرایم تیوی، شبکهای خصوصی که خیلی از دولت انتقاد میکرد در سال ۲۰۲۰ به دلایلی نامعلوم برای همیشه تعطیل شد.